jeudi 1 mai 2014

Déclaration Universelle Des Droits De L'Homme En Tamazight

TISERRIḤ’T TAGRAGHLANT N IZERFAN N WEMDAN
Yesbudan d yesse ran deg wegraw amatu seg use ti-s 217 A. (III) di 10 dujember 1948 
ANAKCHAM
Imi asmussen n lh’̣werma i ttalasen akkw yâggalen n twacult talsawt d yizerfan n sen yemsawan, d nitni i d lsas n tlelli, taghdemt akkw d- tifrat deg wmadal (di ddunit).
Imi kra n widn nesmussun ara izerfan n wemdan d widn ih’̣eqqren s lxwedm n lewḥ’uch yesserfayen tamsakwit n talsa akkw d- tlilin umadal and'ara hedren u and'ara yamnen yemdanen s tlelli idg ur yelli la aseṛheb la lmizirya, d nettat i d asirem âlayan n wemdan.
Imi tebbwi - dd nnig kra yellan ad ttuḥ’udden izerfan n wemdan s nnid’am azerfan i wakkn ur yettuḥ’errs ara wemdan di taggara alamma yughal d amnafeg ḍadd temh’̣eqranit akkw d unaghur.
Imi yessefk ad tennerni tegmi d wassaghen n tmidwa d lemh’̣ibba gar yeghlanen.
Imi di lqanun izerfan n wemdan imudan n ledjnas yedduklen berrḥ’en i tikkelt tajḍidt laman n sen deg zerfan ilsasiyen n wemdan di ccerf akkw d wazal n bnadem di tugdut izerfan n tulawin d yergazen u berrḥ’en belli qeṣden ad snernin aqeddem amgarwan u ad sbed'den tigwnatin timenyafin n tudert di tlelli yettimghuren.
Imi, timura yetteskin di ledjnas yedduklen lezment iman n sent ad myallent (ad mmâwanent) i wakken ad d’emnent nitenti d-tuddsa n ledjnas yedduklen, di mkull timura leqder ah’eqqani izerfan n wemdan akkw tlella tilsasiyin.
Imi afham amecruk n tlella d yizerfan agi degs lqima tameqwrant i wakken ad uqment leqder tmura leqder i lâhd n sent.
Tajmâit tamatawt
Tberreh’̣ belli tiṣerriḥ’t agi tagraghlant izerfan n wemdan d anawad amecruk igher ssaramen imudan d yeghlanen akken ma llan i wakken akkw yemdanen d yâggaln n temgarwa i glan (i ges an) dima tiṣerrih’̣t agi di lbal n sen, ad sxedmen akkw lmedjhud n sen, s leqraya d ttṛebga i wakkn ad senernin aqader n tlella d yizerfan agi u ad d’emnen s ttawilat idd iteddun s lâqel, (wa deffir wa) deg wennar aghelnaw d ugraghlan asmussen d usnefḍes igraghlanen iḥ’eqqaniyen gar imezdaghen n ddulat tâggalin s timmad n sent nagh gar yimezdaghen n tmizar i gellan ddaw lhwekm n sent aghedman.
Tamadda 1:
Imdanen, akken ma llan ttlalen d ilelliyen msawan di lḥ’weṛma d yizerfan- ghur sen tamsakwit d lâquel u yessefk ad-tili tegmatt gar asen.
Tamadda 2:
Kull yiwen ghur-s lḥ’eqq ad ighellat tilella d yizerfan idd yeddan di tṣerrih’̣t agi bla tarayit idd yettasen si ccetla, d llun, d ldjens d tutlayt, d ddin d ṛṛay asiyasi nagh ṛṛay iḍen i gerzan lasl aghelnaw, tamgarwa, aila talalit nagh lih’̣ala n iḍen yehwa yas d argaz nagh d-tameṭ̣’̣ut.
Rnu gher-s, ur ilaq ara ad-tili trayit yebnan ghef liḥ’ala tasiyasit, taghedmawt nagh tagraghlant n tmurt nagh n temnadt ideg yezdegh wemdan yehwa yas tella tmurt agi nagh temnadt agi d- talellit nagh ddaw lewkala, nagh ur the’kim ara deg yiman is nagh ur tekmil ara tlelli ines.
Tamadda 3:
Kull amdan ghures lḥ’eqq n tudert, tilelli d laman ghef timmad is.
Tamadda 4:
Ur ilaqar a ad yughal wemdan d akli nagh d aqeddac n wemdan nid’en. Tasakla d uzenzi n waklan ttuh’̣eṛṛmen mad’̣i.
Tamadda 5:
Ur ilaqara ad yettuselleṭ ghef umdan uâqeb nagh ssikis d- teghriwin yesnughbuyen, itekksen fell as sser.
Tamadda 6:
Ang'is yehwa yili wemdan, ghur s lḥ’eqq ad yettwag leqder i timmadit is taghedmawt.
Tamadda 7:
Akkw indamen msawan zdat lqanun u ghur sen lḥ’eqq bla afraz i wakkn atn iḥ’udd lqanun - ghur sen irkwelli lḥ’eqq i uḥ’uddu, akken ma llan ḍ’edd tarayit ur nwufq ara tiṣerrih’̣t agi.
Tamadda 8:
Kull amdan ghur-s lḥ’eqq ad icetki i tneh’kamin tighelnawin yettuk'ellfen i wakkn ad fkent lḥ’eqq d’̣edd tneḥ’yafin ur nettqadar ara izerfan ilsasiyen is yettak udustur d lqanun.
Tamadda 9:
Ula d yiwen ur yezmir ad yettwaṭṭ’ef, nagh ad yettwah’̣bes nagh ad yet twanfu s ldjur.
Tamadda 10:
Kull amdan ghur-s lh’̣eqq ad-tâddi tluft is zdat tnehkamt, âinani, bla tneh’̣yaft i wakkn ad - tseyyi ma seḥḥ’ant telzimin is d yizerfan is nagh ma d-tidett wayn - idd gren fell as deg wennar n lâqubat.
Tamadda 11:
1. Kra n win yettutehmen s ssiya ad yettwah’̣seb d imzekki alama yettuṣeḥh’̣eh’ s lâdel ddenb idd gren fell as, âinani, zdat tnaḥ’kamt and'ara yettwadmen akkw wayn i glaqen i uh’̣uddu ines. 
2. Ula d yiwen ur yettwah’̣kam ara fell as ma yexdem kra n ssiya yettuḥ’eṛṛmen nagh ma iferreṭ’ di kra iwudjben fell as ma yella di tallit ni ayn idd gren fell as ur ixulf ara lqanun aghelnaw nagh agraghlan, yerna lâquba ur d as-dd yettak ara ad - tagwar tin is i gḥ’ekkm lqanun di tallit ideg teḍ’ra ssiya.
Tamadda 12:
Ur yezmir ḥ’edd ad yessekcem iman is s ldjur di tudert n wemdan, di twacult is; deg wexxam is, timuzniwin is nagh ad yessims lḥ’werma-s d nnif is; kull amdan ghur-s lh’̣eqq at ih’̣udd lqanun si tiytiwin yecban tigi.
Tamadda 13:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq ad yelḥ’u s tlelli u ad yextir tanezdught di tmurt is. 
2. Kull amdan ghur-s lḥ’eqq ad yeffegh si yall tamurt ghas d - tamurt is u ma yehwa yas yezmer ad yughal ghur es.
Tamadda 14:
1. Ma yella yettwaḥṛes wemdan s ldjur, ghur-s lh’̣eqq ad yesdari iman is u ad ighellet lânaya n tmura iḍen. 
2. Amâni ur d-as-dd tebbw ara ad ighellet lh’̣eqq agi ma yella yexdem ssiya ixulfen lqanun amecruk nagh ayn ur nwufq ara inawaḍen d yimenzayen n tmura yedduklen.
Tamadda 15:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq i tghelna is yehwan. 
2. Ur d-as yettwakkes i yiwen s ldjur la taghelna ines la lḥ’eqq ubeddel n tghelna.
Tamadda 16:
1. Mi geblegh weqcic nagh teqcict, ghur sen lh’̣eqq ad zewdjen i wakkn ad bnun tawacult bla ma yettuqegged lh’̣eqq gi s ccetla, taghelna, nagh ddiyana msawan deg zerfen m'ara zewdjen, nad'am zewdjen nagh m'ara yefsex zzwadj. 
2. Ur yettili zzwadj alamma s lebghi d umyeqbel ukmil n wergaz d- tmett’ut. 
3. Tawacult d-tagwejdit talemmast n temgarwa, ghur-s lḥ’eqq att th’udd temgarwa d ddula.
Tamadda 17:
1. Amdan yehwa yas weḥ’d-es nagh d amezday ghur-s lḥ’eqq ad yekseb ayla. 
2. Yiwen ur yezmir ad yettuḥ̣̣’eṛṛem seg wayla-s.
Tamadda 18:
Kull amdan ghur-s lḥ’eqq i tlelli n tedmi, tamsakwit d ddiyana, lh’̣eqq agi tetteski deg-s tlelli ubeddel n ddiyana akkw d wayn is yettamen, weh’d es nagh gar medden âinani nagh di sser, s uselmed s tegdimin, s wâbâd d umares n lemdaheb.
Tamadda 19:
Kull amdan ghur-s lḥ’eqq n tlelli di ṛṛay d lment’eq anda yetteski lḥ’eqq ubeggen n ṛṛay bla ma yettucebbwel u daghen tebbwi yas-dd ad inadi, ad yeṭṭef, u ad yefser di yall tamurt isallen d- tedmiwin s yall ttawil n wenṭaq.
Tamadda 20:
1. Kull amdan ghur-s lḥ’eqq i unejmâ akkw d- tdukla di tifrat. 
2. Yiwen ur yezmir ad yettuḥ’ettem i wakken ad yetteski di tdukla.
Tamadda 21:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq ad yetteski deg wselḥ’uy n temsal n bailek n tmurt is, ama netta s timmad is, nagh s win yextar d amtil is. 
2. Kull amdan ghur-s lḥ’eqq amm netta am wiyad’ ad yett’ef amkan di lh’̣irfat n bailek n tmurt is. 
3. Lirad umadan d nettat i d llsas n lhiba n leh’kwem n bailek- yessefk add tban s tefrant zeddigen idg ara tteskin meddn irkwelli u ara yilin si lweqt ar wayeḍ̣’ di tugdut d sser nagh s ttawil iḍen it yecban ara iḍemnen tilellli n tefrant.
Tamadda 22:
Kull amdan yetteskin di temgarwa ghur-s lh’̣eqq di laman amgarwan g qesden ad ikafi izerfan is isagrawen imgarwanen d yidelsanen imsefken i lh’weṛma d usegmi alelli n timmadit is s tejmilt n lmedjhud aghelnaw d umyalli agraghlan s wayn ara yembwafaqen netta d nniḍ’am d lerzaq n kull tamurt.
Tamadda 23:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq i ixeddim ara yextir akkn is yehwa s curut’ n lâdel imsefṛah’̣en ar'at iḍ’emmen ghef ticumert. 
2. Imdanen akken ma llan ghur sen lh’̣eqq bla tarayit i tjernanin yemsawan ghef ixeddimen yemsawen. 
3. Kra n win ixeddmen ghur-s lh’̣eqq i tjernant tah’̣eqqit, timsefreh’̣t ar'as iḍ’emnen i netta d twacult is tudert iwufqen lh’̣weṛma n wemdan ara yettuk'emmlen ma yebgha lh’̣al, s kra n ttawil iden uh’̣uddu amgarwan. 
4. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq ad yessebded netta d wiyaḍ’ tidukliwin ixeddamen nagh ad icarek di tdukla ara ih’̣udden lmeslah’a ines.
Tamadda 24:
Kull amdan ghur-s lh’̣eqq i rrah’a d- tukksa n lxiq (d ugunfu) u ladgha di lh’̣edd iqebbel lâqel n lweqt ixeddim akkw di ttrih’̣ yettwaxelsen, si lewqt ar wayeḍ’.
Tamadda 25:
1. Kull amdam ghur-s lh’̣eqq i lmizan n tudert ar'at iqidden i ̣t’̣mana n tṣeh’̣ih’̣t is (n tezmert is), liser ines akkw d- twacult is, ladgha i isafarn n tutcit, llebsa, tanezdught, adawi timezgiwin (tijmilin) timgarwiyin ilaqen, ghur-s lh’̣eqq i ṭ’mana ma ur ixeddmara, ma yud’̣en, ma yella d anâibu nagh d adjjal, nagh d awesran nagh kra n yimi ar d as ruh’̣ent tawilat n tudert ma yekka-dd waya nnig tezmert is; 
2. Tiyemmatin d yigwerdan ghur sen lh’̣eqq i tallalt (lmâwna) d uh’̣uddu ixsusiyen. Akkw igwerdan ilulen di zzwadj nagh beṛṛa n zzwadj ghur sen lh’̣eqq yemsawan di tussṛa (ṭ’̣mana) tamgarwant.
Tamadda 26:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq di leqraya ur nessefk ara fell as lexlaṣ ladgha leqraya tamenzut akkw d- telsasit. Leqraya tamenzut d- tamelzumt, leqraya tatiqnit d uselmed n lh’irfat yessefk ad ilin d imatawen, tabburt unekcum gher tlumdiwin tunnigin (âlayen) yessefk ad-tili s lâdel i meddn irkwelli ghef leh’sab n wakken ẓ’ewren. 
2. Ttrebga yessefk ad- tessiweḍ’ghr usefti n timmadit d usedjhed n leqder izerfan n wemdan akkw d tlella tilsasiyin, tebbwi-dd ad- tweṣṣi ghef usefhem d umsameh’ d lemh’ibba gar tmura akken ma llant d yimudan d ddiyanat i tuttfa n lehna. 
3. Imawlan ghur sen lh’̣eqq d imezwura ad xtiren ṣṣenf n ttrebga ara fken i warraw n sen.
Tamadda 27:
1. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq ad yetteski ma yebgha di tmeddurt tadelsant n tmurt is, ad yestummen i lfenn (tazuri) akkw d tegmi n tussna d wayen idd ttaken n lfayda. 
2. Kull amdan ghur-s lh’̣eqq uh’̣uddu n lfayda ines tanamkawt akkw d- tmaddawt idd yekkan seg wayn idd yesnulfa di tussna, di tmedyazt (tasekla) nagh di lfenn.
Tamadda 28:
Kull amdan ghur-s lh’̣eqq deg wennar amgarwan nagh deg wennar agraghlan i wakken ad yili nniḍam yechban izerfan akkw tlella idd yeddan di tṣerrih’̣t agi lfaida d unawaḍ n sen.
Tamadda 29:
1. Amdan ghur-s lwadjeb i wegdud idg i gemken ala deg-s kan, unerni ukmil n timmadit is. 
2. Deg wmares izerfan is d ughellet n tlella ines, kull yiwen ur ikennu ala ddaw leqyud i gerṣem lqanun weh’d es i wakken ad yedmen asmussen d uqader izerfan d tlella n lghir is u daghen i wakken tisutriwin tighedmawin n wedyaz d nniḍ’am n baylek d liser amataw di temgarwa tagdudant (tadimuqratit). 
3. Izerfan akkw d- tlella yagi, is yehwan yili, ur zmirn ara ad ttumarsen ḍedd inawaḍ’en d ỵ̣̣imenzayen, n tmura yedduklen.
Tamadda 30:
Ur telli tmadda di tṣ̣̣errh’̣it agi i g zemren ad-tettwafhem d-tikci n lh’̣eqq i ddulla, nagh i wegdud nagh i wemdan i wakkn ad xedmen kra nagh ad marsen igi i gqeṣden ah’̣uddu izerfan akkw d-tlella idd yeddan deg-s.

Aucun commentaire: